door L.F.W. Adriaenssen
Na het hervatten van de oorlog in april 1621 werden de handels-en verkeerscontacten tussen 's-Hertogenbosch en de Republiek bemoeilijkt door een stringente douanepolitiek. Reizigers die naar de Verenigde Provinciën wilden of over het gebied daarvan naar Antwerpen of andere gebieden die nog onder de koning van Spanje ressorteerden, moesten een paspoort aanvragen in Den Haag. Ook het verkeer tussen de stad en het platteland werd door de Republiek via de uitgifte van paspoorten gecontroleerd, terwijl ook de Brusselse regering handelsblokkades opwierp. Omdat de bewegingsvrijheid op het platteland aanmerkelijk groter was - ten slotte was de 'moerasdraak' 's-Hertogenbosch de hoofdvijand van het Noorden en werd de meierij geacht daarvan politiek afhankelijk te zijn -, kozen veel Bosschenaars hun domicilie in een vrijheid of dorp.
In het rechterlijke archief van 's-Hertogenbosch zijn enkele lijsten paspoorten bewaard gebleven, die hierna zijn weergegeven. De eerste reeks, lopende tot 23 september 1621, is opgenomen in Oud-rechterlijk archief 1164, fol. 181-185 (Gemeentearchief 's-Hertogenbosch); folioblad 185 is het laatste in het protocol, de rest is eventueel uitgescheurd. De tweede reeks begint op 6 september 1621 is berust in deel 1164, fol. 84 en 164-190v.
Van een aantal paspoorthouders geef ik de nadere identiteit; als de gegevens uit mijn ongepubliceerde materiaal komen, geef ik geen bronnen.
De eerste lijst heet: Persoonen die versacht hebben oirloff om vuijt deser stadt te vertrecken onder de sauvegarde vanden prince van Orangiën ende anderssins ten platten lande deser meyerije ende elders opt verwacht niettemin van ordonanncie der heere gouverneurs hier over te geven, waer naer sy allen tyde hen sullen reguleren. I.m.: den 8 Aprilis 1621 expireert den Treves.
| 1. | Jan Vloets uit Waalwijk, die tegenover de Sint-Janskerk woont, gaat te Waalwijk wonen. |
| 2. | Henrick van Casteren, lakenkoper in de Hinthamerstraat, gaat te Berlicum wonen. |
| 3. | Splinter van Voren, deurwaarder van de Raad van Brabant, heeft een paspoort van 16 april 1621 om te Boxtel te gaan wonen. |
| 56 |
| 4. | Mr. Lambert de Bie gaat te Oisterwijk wonen. |
| 5. | Wouter Janss van Wel inde Brouwcuijp tegenover de Visstraat. Boven is ingevoegd: wesende de swager van. |
| 6. | Gerart zoon wijlen Willem Lievens1, wesende een ongehoudt jongman, gaat te Waalwijk wonen. |
| 7. | Mr. Henrick van Heumen, raadsheer van Den Bosch, gaat te Bokhoven wonen. |
| 8. | Francois van der Putte, deurwaarder van de Raad van Brabant, gaat te Oisterwijk wonen. |
| 9. | Henrick Jordens in de Hinthamerstraat int huys van saliger meester Marten Moins gaat te Sint-Michielsgestel wonen. |
| 10. | Jacob Gerartss Donck inde Grulde Pastaije aende grote merckt, pachter van henne doerluchtichste hoocheden licent opden perden, gaat te Sint-Oedenrode wonen. |
| 11. | Jan van Dinther in de Hinthamerstraat ging op 28 maart 1621 te Berlicum wonen, ten eijnde hij syn proces te hove tegens de pachters vanden licent vanden perden mocht vervolgen. |
| 12. | Gregorius van Asperen in de Clarenstraat gaat in het klooster te Oisterwijk wonen ten eynde hij conservere vuijt de confiscatie sijne goederen, int Rijck van Niumegen gelegen. |
| 13. | Judith en Johanna Agileus, zusters, gewoont hebbende tot Boemel. |
| 14. | Anthoni Mudens uit Holland, alwaer syn moeder noch is woonende, meer dan 80 jaar oud, om syne goederen te salveren die in Hollant gelegen sijn, treckt metter woonen tot Vucht. |
| 15. | Geraertken van Sochel, weduwe van Nicolaes Strick, versueckt oirloff om in Hollant te gaen ende genieten seecker legaet van een rente op Antwerpen te vergelden, sou sij seeght haer vermaeckt. |
| 16. | Dirck Dircxss, olieslager bij de Sint-Janspoort, gaat te Vught wonen. |
| 17. | Anthonis zoon Jacobs van Kessel2, vrijgezel, wonende bij zijn vader op de hoek van de Ridderstraat, gaat te Boxtel wonen. |
| 18. | Matheus zoon Jacobs van Kessel3, broer van de vorige en eveneens vrijgezel, gaat te Eindhoven wonen. |
| 19. | Rynder Henricx van Boxtel heeft enkele jaren te Schijndel gewoond en zich te Orthen gevestigd. |
| 20. | Geraert zoon Ghysbrechts inden Ancker, vrijgezel, gaat te Bokhoven wonen om sijn schulden uijtstaende inde Geünieerde Provinciën te conserveren ende inne te voerderen. |
| 21. | Peter Thomas Lootgieters in de Vughterstraat gaat te Esch of Boxtel wonen omme sijn hoeven te bevrijden vande pretentiën vande vijande. |
| 22. | Roelant Servaessen4 inden Pantoffel aan de Grote Markt vraagt toestemming om in Den Haag een sauvegarde te krijgen om te Bokhoven te gaan resideren, alleen tot dien eynde om by dien middele tgene onlancx hem van wegen de schoonmoeder van syne huysvrouwe, tot Delft gestorven synde, is aenbestor- |
| 57 |
| | ven vuijt confiscatie te mogen houden. Op 12 mei 1621 wordt zijn verzoek ingewilligd. |
| 23. | Henrick Danckers gaat te Hintham wonen krachtens de sauvegarde van 8 april 1621. |
| 24. | Gabriel Henricx van Bladel gaat te Vught wonen om te mogen synen coophandel drijven. |
| 25. | Andries Dircxsen van Kessel, een gehuwde man, toont op 20 juli 1621 zijn op 10 juli 1621 van de prins van Oranje gekregen paspoort om zich te Eindhoven te vestigen. |
| 26. | Marcus van Auwen toont op 31 juli 1621 zijn paspoort voor vestiging te Vught, ontvangen van de prins van Oranje op 25 juli 1621. |
| 27. | Andries Claessen gaat te Waalwijk wonen en toont een schepencertificatie de dato 28 juli 1621. |
| 28. | Jan Janssen Somers, vrijgezel, vestigt zich krachtens een sauvegarde van 24 juli 1621 in Den Dungen. |
| 29. | Jan Janssen Coenen toont op 9 augustus 1621 het consent van de goeverneur van Heusden de dato 7 augustus 1621 om zich daar te vestigen. |
| 30. | Jan Janssen Coenen5 voornoemd toont op dezelfde dag het paspoort van de aartshertogen de dato 28 juni 1621 met toe stemming om te verkeren in de Verenigde Provinciën. |
| 31. | Lubbert Nicolaessen van Weesel toont op 12 augustus 1621 een attestatie van de wethouders van Vught de dato 2 maart 1621, dat hij daar twee jaar heeft gewoond en nog steeds woont. |
| 32. | Lambrecht Henricxsen van Bocxstel toont op 20 augustus 1621 zijn paspoort, op 3 augustus 1621 ontvangen van de prins van Oranje, om zich met zijn vrouw en familie te mogen vestigden te Vught. |
| 33. | Andries Anthonissen van den Meulen toont op 20 augustus 1621 een eensluidend paspoort voor vestiging te Vught. |
| 34. | Ancem Rynders zoon Rynder Ancems toont een op 12 augustus 1621 uitgeschreven paspoort om te Orthen te mogen wonen. |
| 35. | Jonker Godefroy Absolons6 toont op 23 september 1621 een paspoort van de aartshertogen Albert en Isabella om te moegen frequenteren in Hollant &c. |
| 36. | Jonker Godefroy Absolons toont op dezelfde dag een pas van de Staten van Holland van 13 september 1621 om ten platten lande ende in neutrale landen te moeghen verkeeren. |
| 37. | Jan Aertsse inden Beer toont op 23 september 1621 een paspoort van de prins van Oranje de dato 5 september 1621 voor vestiging te Engelen. |
| 38. | Cornelis Laureyss toont op 23 september 1621 een paspoort van de Staten van Holland van 15 september 1621 om inde steden van Brabant &c te mogen frequenteren. |
| 58 |
| 39. | Wouter Dircxen van Wel toont op 23 september 1621 een paspoort de dato 15 september 1621 om ten platten lande ende inden lande van Heusden mogen verkeeren. |
| 40. | Jan Lambertss Fabri7, lakenkoper te 's-Hertogenbosch, toont op 25 september 1621 een paspoort, afgegeven door de Staten van Holland op 20 september 1621, om te frequenteren ten platten lande in besloten steden ende andere neutraele plaetschen. |
| 41. | Jan Aert Faessen, ossenweyer ende beenhouwer, toont op 27 september 1621 een paspoort van de Staten van Holland van 22 september 1621. |
| 42. | Willem Harinck8 toont op 30 september 1621 een paspoort van de Staten van Holland de dato 14 september 1621. |
| 43. | Goossen Aerts toont op 30 september 1621 een paspoort de dato 22 september 1621 om voor een rayse te moegen gaen in Hollant. |
| 44. | Michiel Lamberts Horstkens toont op 5 oktober 1621 een paspoort van de Staten van Holland van 27 september 1621, ondertekend door Christiaen Huygens, om te mogen frequenteren ten platten lande ende steden van Brabant ende Vlaenderen.9 |
| 45. | Frans Artssen van Eerssel10 toont op 5 oktober 1621 een door Huygens ondertekend paspoort de dato 27 september 1621 om te mogen reizen op het platteland en naar neutrale steden.9 |
| 46. | Engelbert Henricxsen van Bladel, beenhouwer te 's-Hertogenbosch, toont op 5 oktober 1621 een door Huygens ondertekende pas de dato 25 september 1621 om te reizen naar neutrale plaatsen in de meierij mit syne beesten, oyck mede syne beesten te weyden onder dit quartier.9 |
| 47. | Willem Gerits van Wytfelt te 's-Hertogenbosch toont op 5 oktober 1621 een door Huygens ondertekend paspoort van 25 september 1621 om ten platten lande te mogen reizen.9 |
| 48. | Aert Janssen, beenhouwer, toont op 6 oktober 1621 een op 25 september 1621 uitgereikt paspoort, ondertekend door Huygens, om met zijn beesten op het platteland te reizen.9 |
| 49. | Caerstiaen Nicolaessen te Den Dungen toont op 6 oktober 1621 een door Huygens ondertekend paspoort de dato 18 september 1621 om op het platteland te reizen.9 |
Dese naevolgende persoonen, inwoonderen der stadt Tshertogenbossche, hebben pasport vande Geunieerde Provinciën cum suis om buijten deser stadt te moegen verkeeren.
| 50. | Hendrick Emonts toont op 16 juli 1621 een door prins Maurits op 10 juli 1621 verstrekt paspoort. |
| 51. | Mr. Jan Bethmer toont op 6 augustus 1621 een door Maurits op 20 juli 1621 verstrekt paspoort. |
| 52. | Marten van Horenbeeck11 toont op 13 augustus 1621 een paspoort, op 28 juli 1621 afgegeven door prins Maurits. |
| 59 |
| 53. | Willem Herincx toont op 16 augustus 1621 een paspoort, afgegeven op 6 augustus 1621 door de Staten-Generaal en ondertekend door Huygens. |
| 54. | Geraert Ghysbertsen Loyer te Bokhoven toont op 16 augustus 1621 een paspoort met een geldigheid van drie maanden, door de prins van Oranje verstrekt op 21 juli 1621 om met een wagen, twee karren, perden, knechts, byhebbende toegelaeten goederen ende coopmanschappen, vry ende ongemolesteert te moegen passeren ende repasseren naer Duytslandt. |
| 55. | Willem van Esch12, stadsbode van Den Bosch, toont op 1 september 1621 het door de Staten-Generaal uitgereikte paspoort om naar Antwerpen te mogen reizen met syne brieven. |
| 56. | Adriaen Gysmaers van Meerwyck toont op 2 september 1621 zijn door Huygens getekende paspoort soo tot verrichtinghe van syne particuliere affairen als vanden polder vont Boschvelt. |
| 57. | Artus van Horenbeeck toont op 9 september 1621 zijn paspoort van de Staten-Generaal de dato 6 september 1621 om soo tot syn particuliere affaires te moeghen verrichten als oock tot dienst vont Bossch velt. |
| 58. | Henrick Lambrechts toont op 9 september 1621 een door de Staten-Generaal met dezelfde doeleinden uitgeschreven paspoort. |
| 59. | Claes Duijts, molenmaker, toont op 9 september 1621 een door de Staten-Generaal op 6 september 1621 verstrekt paspoort om tot dienst vande voorschreven polder buijten dese stadt hem te moegen begeven. |
| 60. | Henrick Jordens, bierbrouwer, toont op 16 september 1621 een pas van de infante de dato 10 september, waarin zij zijn zoon Jacob, bierbrouwer te Leerdam, toestaat om in haar landen te komen. |
| 61. | Adriaen Willem Harincx13 toont op 20 september 1621 een paspoort, afgegeven op 14 september 1621 door de Staten van Holland, om in Brabant, Vlaenderen &c te mooghen verkeeren. |
| 62. | Aernout Anthonis Donckers14 toont op 20 september 1621 een paspoort om oock in Brabant, Vlaenderen &c te moegen frequenteren, afgegeven door de Staten van Holland op 14 september 1621. |
| 63. | Anthonis Laurens Donckers15 toont op 20 september 1621 een paspoort om inde voorschreven provinciën van Brabandt, Vlaenderen &c te moegen verkeeren, afgegeven door de Staten-Generaal op 14 september 1621. |
| 64. | Machtelt Henricx, vrouw van mr. Jan van Noort, toont op 20 september 1621 een op 14 september 1621 door de Staten-Generaal verstrekt paspoort om te mogen reizen in Brabant, Vlaanderen e.d. |
| 65. | Anthoni van Kessel toont op 20 september 1621 een paspoort |
| 60 |
| | van de Staten-Generaal, verleend op 10 augustus 1621, voor eene rayse moegen verkeeren in Hollant &c. |
| 66. | Jan Jan Roeloffs16, hopcooper, toont op 22 september 1621 een paspoort, dat op 12 september 1621 door de Staten-Generaal was afgegeven om voor een raijse inde vereenichde landen te mogen verkeeren.
| | 67. | Jan Willemss toont op 23 september 1621 een paspoort van de Staten-Generaal de dato 15 september 1621 om in Brabant ende ten platten lande te moegen verkeeren.
| | 68. | Lambrecht Dircx toont op 23 september 1621 een paspoort van de Staten-Generaal de dato 15 september 1621 met toestemming om in Brabant en op het platteland te reizen.
| | 69. | Wouter Cornelissen toont op 23 september 1621 een identiek paspoort.
|
| 61 |
De Brabantse Leeuw 53 (2004) 56-61 (wordt vervolgd)